Voltaire’den “Güzel Yazım” ve “Yaratıcı Vizyona Bağlı Kalmak” üzerine

Ezra Pound’ın şiir yazımında dikkat edilecek hususlarından ve Edward Hirsch’ın nasıl şiir okunması gerektiğine dair bilimsel tezinden asırlar önce, -sosyal ağları icat eden- Fransız aydınlanmacı yazarı ve Filozofu Voltaire (21 Kasım 1694–30 Mayıs 1778), o zamanki çırağı Claude Adrien Helvétius adındaki delikanlıya yazdığı bir mektupta dize yazımıyla ilgili son derece kıymetli bilgiler veriyordu. Bundan yirmi yıl sonra Claude Adrien Helvétius, Voltaire’i muhtemelen geride bırakacak, materyalizmin saflığı niteliğinde De l’esprit; ya da, Akıl Üzerine Denemeler’i yazacaktı. Fakat gençliğinde bir şair olarak yaşamını sürdürmeye gönüllü olmuştu. Epistles adıyla yayınladığı mutluluk ve aşk üzerine şiir kitabı pek çok olumsuz eleştiriye maruz kalsa da, Helvétius Voltaire’e ulaşmayı başarıp ondan geribildirim ve teminat alabilmiş ve Voltaire ona akıl hocalığı yapmaya başlamıştı.

Cirey, 25 Şubat, 1739

Benim sevgili dostum – hakikatin ve ilhamın dostu – cüretkâr uslamlamalarla dolu namelerin (Epistle) yaşının oldukça ötesinde ve aynı zamanda, kitap satıcıları için kafiye uyduran, kendini kraliyet tarafından kasten sansürleyen korkak yazarların da çok ötesinde.

Onlar kanatları kırpılmış, yükseğe uçmayı gönülden isteyen ama her defasında yere düşerek bacaklarını kıran zavallı kuşlardan başka bir şey değiller! Senin ise korkusuz bir aklın var ve çalışmaların imgelem ile göz kamaştırıyor. Senin alicenap hatalarını, artık bıktığımız alelade sevimliliğe tercih ederim doğrusu. Eğer, sanatta tam olarak nerede kendini geliştirebileceğini düşündüğümü söylememe izin verirsen, şöyle diyebilirim:

Sakın, ihtişama niyetlenirken, asıl hedefi kaçırabilir ve kendi ihtişamına kapılabilirsin. Yalnızca doğru teşbihleri işle ve daima doğru sözcüğü kullandığından emin ol.

Sana dize yazmanın mutlak, küçük kuralını söyleyeyim mi? Bir fikir iyi ve necipken dahi, yine onun üzerinde çalışmak zorundasın. Dize olarak yazdığın şey, düzyazıya çevrildiğinde hala etkileyici mi diye kontrol et.  Kafiyesiz bir şekilde dizeyi ele aldığında, eğer sana çok fazla sözcük varmış gibi görünüyorsa – yapısında en ufak bir kusur varsa ya da bir bağlaç eksik ise – kısaca, sözcük doğru ya da doğru yerde kullanılmamış ise, fikrinin değerli mücevherinin iyi sunulmadığı çıkarımını yapabilirsin. Emin ol ki bu hatalardan herhangi birini barındıran dizeler ne ezberlenecek ne de tekrar okunacaktır: ve iyi dizeler insanların hatırladıkları ve tekrar okuma gereksinimi duyduklarıdır. Namelerinde bu şekilde birçok dize var – sanki bundan elli yıl önce yazılmış gibi, senin jenerasyonundan, senin yaşında kimsenin yazamayacağı türde.

Yeteneklerini Parnas’a götürmekten korkma. Şüphesiz, onlar sayesinde saygınlığın artacak, zira sen görevlerini yerini getirmeyi ihmal etmezsin. Bu görevlerin kendisi oldukça keyifli. Elbette, içinde bulunduğun durumun gerektirdikleri seni tatmin etmeyebilir. Bir evi geçindirmek gibi rutine bağlayacaktır. Bir çiftçi olduğun için neden düşünce özgürlüğünden yoksun olasın ki? Atticus bir çiftçiydi, eski Romalılar çiftçiydi ve yine de Romalılar olarak düşünebiliyorlardı. Yoluna devam et, Atticus.

Ancak sonuç olarak Helvetius düzyazı yazıp para kazanmak için akıl kocasının önerilerini reddetmek zorundaydı. Bundan 20 yıl sonra, Voltaire’in “Doğa Yasası Üzerine” adlı şiiriyle Helvetius’un “Akıl Üzerine” adlı kitabı halka açık bir şekilde, bir cellat tarafından yakıldı. Her ne kadar Voltaire, Helvetius’un kitabından özel olarak nefret etmiş ve hakkındaki olumsuz görüşlerini kamu ile paylaşmış olsa da – sansürün bir düşmanı ve ifade özgürlüğünün savunucusu olarak – bu olayın üzerine Helvetius’un yanında yer almıştır. Bunu yaparak Voltaire, felsefesinin özüne sadık kalmıştır. Voltaire’in resmi biyografi yazarı ve mektuplarının editörü Evelyn Beatrice Hall bununla ilgili olarak şunları (sürekli olarak, bu söz Voltaire’e atfedilerek hata yapılır) yazmıştır:

Söylediklerinize katılmıyorum, ama bunu savunmanız için hayatımı verebilirim.

Maria Popova
Çeviri: Hande Karataş