tabutmag Edebiyat, Sanat, Kültür, Şiir ve Kitap

  • Avlu
  • Dükkan
    • Dergi & Gazete
    • İmzalı Kitaplar
    • Posterler
  • Forum
  • İçerikler
    • Edebiyat
    • Görsel Sanatlar
    • Sinema
    • Müzik
    • Tiyatro
    • Diğer şeyler
  • Arka Oda
    • Siparişler
    • İndirmeler
    • Adres
    • Hesap detayları
    • Şifremi unuttum
  • No products in cart.
17 Temmuz 2020, Cuma / ODA Blog, Diğer şeyler, Edebiyat

Samuel Beckett: Proust (10, 11, 12)

Yitik Zaman’ın en ünlü epizodu: Marcel bir gün çayına kurabiye batırır ve ıslanmış kurabiyenin kokusu bütün bir yitik zamanın anımsanmasını, geri alınmasını sağlar, istençdışı belleğin Proust’udur bu, Bergson felsefesinin edebiyattaki uzantısı sayılan Proust. Doluluğun, varlığın, huzursuz da olsa huzurun, sürekliliğin Proust’u: Kendisi ne derse desin, aslında “yekpare, geniş bir ânın parçalanmaz akışında” yüzmekte olduğuna ikna edilmek istenen bir Proust. Bu Proust, uzun sürmüştür. Belli bir işe yaradığı için belki de.

Proust, Bergson’u seviyordu. “Bergson’u okuman ve kendini ona yakın hissetmen beni çok memnun etti,” diye yazmıştır bir arkadaşına, “Sanki aynı yüksek tepenin üzerinde birlikte duruyor gibiyiz… Ona ne kadar hayran olduğumu sana söylemiştim, bana her zaman ne kadar iyi davrandığını da.” 1

Ama Bergson, felsefesine rağmen yanılmayan sezgisiyle, bu hayranlığa tam karşılık veremeyeceğini görmüştü. Proust’un mektubunu aktaran Maurois, şunu da belirtiyor: “Bergson, ömrünün sonuna doğru, Floris Delattre’a şöyle demişti: Ruhu yüceltmeyen ve güçlendirmeyen bir sanata gerçekten büyük sanat denilemez ve Yitik Zamanın İzinde’nin yaptığı da hiç kuşkusuz bu değildir.” Gerçek şu ki Proust da Bergson’u zor durumda bırakmayacak kadar nazikti. Yukarda değindiğim söyleşiden bir bölüm:

Yapıt ilerledikçe sadece aynı karakterler tıpkı Balzac’ın bazı dizilerinde olduğu gibi farklı görünümlerle ortaya çıkmakla kalmayacak, tek bir karakterdeki bazı derin, neredeyse bilinçdışı izlenimler de yeni görünümler altında belirecek. Bu açıdan, kitabım belki de “Bilinçdışının Romanları” gibi bir dizi yaratma çabası olacaktır, “Bergsoncu romanlar” demekten de hiç utanç duymazdım, eğer inansaydım buna, çünkü her çağda edebiyat kendini o günün geçerli felsefesine bağlamaya çalışır – şüphesiz post hoc biçimde, yani “olaydan sonra”. Ama bu tam doğru olmazdı, çünkü benim yapıtım istençdışı bellek ile istençli bellek arasındaki farkın egemenliği altındadır; oysa Mösyö Bergson’un felsefesinde bu fark sadece hiç ortaya çıkmamakla kalmaz, o felsefe ile arasında bir çelişki bile vardır. 2

Yayımlanmamış bir notunda da şu cümleler yer alıyor:

Bu noktada seçkin bir filozoftan, büyük Bergson’dan farklı düştüğümü üzülerek görüyorum. Onunla anlaşamadığım pek çok konudan sadece birine değineyim. Mösyö Bergson bilincin bedenden taştığını ve onun ötesine geçtiğini öne sürüyor. Bellek ya da felsefî düşünce söz konusu olduğunda bu elbette böyledir, Ama Mösyö Bergson’un kastettiği bu değil. Ona göre, tinsel öğe, fiziksel beyinle sınırlı olmadığı için, ondan sonra da yaşayabilir ve yaşamak zorundadır. Ne var ki herhangi bir beyin travmasının sonucunda bilinç de zayıflar, dumura uğrar. Sırf bayılmak bile bilinci ilga etmek demektir. Şu halde bedenin ölümünden sonra da bilincin sürüp gideceğine nasıl olur da inanılabilir? 3

Bu gençlik notunda öne sürülen itirazı Bergson ya da ondan sonra gelenler kolayca çürütebilirlerdi herhalde – baygınlık sonucu “ilga olan” içkin bilinçle bedenden sonra da sürüp giden aşkın tin’in aynı şey olmadığını (“aynı düzlemde yer almadığını”) belirtmek bile Proust’u durdurmaya yeterdi. Ama burada önemli olan, Proust’un amatör materyalizminden çok, bu materyalizmin kaybolan, silinen, ve geri alınamayacak olan şeylere karşı keskin bir duyarlığa yol açmış olmasıdır. Ya da zaten bu duyarlığın ifadesi olması. Beckett de Proust’un bu negatif yanını öne çıkaracaktır: “Bu noktada küçük bir münasebetsizliğe yer var. Tıpkı Suç ve Ceza’nın ne suçtan ne de cezadan söz eden bir başyapıt olması gibi, Yeniden Bulunmuş Zaman’ın Proust’gil çözümün çok uygun bir örneği olmadığını söylemek mümkündür. Zaman geri alınmaz, ortadan kaldırılır.” Beckett’in bu metni yazdığı tarihten yaklaşık elli yıl sonra, eleştirmen Leo Bersani de, Beckett’in adını hiç anmadan, Proust’un asıl kuvvetli yapıtını Yitik Zaman’ın ilk birkaç cildinde ortaya koymuş olduğunu, son ciltte vurgulanan telafi ve geri kazanma motiflerinin de adı üstünde sadece bir telafi çabası olduğunu belirtecektir.

—

1 Andre Maurois, The Questfor Proust, Peregrine: Harmondsworth 1962, s. 61.

2 Marcel Proust, Against Sainte-Beuve and Other Essays, Penguin: Londra, 1994, s. 235.

3 A. Maurois, a.g.y., s. 18. Maurois, bu itirazı kaydettikten sonra bi­le Proust’tan “Bergson’un bu tilmizi” diye söz etmektedir.

İLGİNİ ÇEKEBİLİR

ZİHNİN BAĞIMSIZLIĞININ BİLDİRGESİ: ALBERT EINSTEIN, BERTRAND RUSSELL, JANE ADDAMS VE DİĞER BİLGELER TARAFINDAN İMZALANMIŞ OLAĞANÜSTÜ BİR BİLDİRGE
Yapay zekâ çağında ahlaki bilgelik: Norbert Wiener’in teknoloji ve etik konusunda öncülüğü
Tezer Özlü: “Yaşamla ve ölümle hesaplaşmak için yazıyorum”
0 0 Oy
Değerlendirin
Abone ol
Giriş yap
Bildir
guest
guest
0 Yorum
Satır içi geri bildirimler
Tüm yorumları görüntüle

Bu Haftanın Çiçekleri

Igor Stravinsky, Altı Derste Müziğin Poetikası

Igor Stravinsky, Altı Derste Müziğin Poetikası

Neden Hikaye Kurma Gereksinmesi Duyuyoruz?

Neden Hikaye Kurma Gereksinmesi Duyuyoruz?

Georges Bataille – İç Deney (Bir Yöntemin ve Bir Topluluğun İlkeleri)

Georges Bataille – İç Deney (Bir Yöntemin ve Bir Topluluğun İlkeleri)

E-posta Aboneliği

tabutmag üzerinden tüm gelişmeler hakkında bilgi almak için e-posta adresinizi bizimle paylaşın.

Sorularınız mı var?

Telefon

(312) 803 1502

E-posta

hello@tabutmag.com

Sosyal

Instagram

Keşfedin

Hakkımızda

Künye

Ekibimiz

Yardım

Havale - EFT Bildirimi

Bize Ulaşın

tabutmag, tabutedebiyat adı altında 2001 yılında hayata geçirdiğimiz edebiyat, kültür ve sanat forumlarının desteklediği, tabutedebiyat’ın ilkelerini benimseyen bir sanat bildirgecidir. tabutedebiyat ise gücünü, yaklaşık 12 yıldır yazın alanında üretken, popüler edebiyatın dışında kalan ve kalmaya ısrarlı yeni nesil yazarların birbirleriyle girdiği etkileşimden alır.

Dönüşümün karşılığı, edebiyat, sinema, tiyatro ve görsel sanatlar alanında ilgililere nitelikli ve özgün içerikler sunmak olmuştur.

Bu etkileşimin bir parçası olmak, yazılarınızı, yorumlarınızı, ürünlerinizi, videolarınızı tabutmag sayfalarına göndermek isteyebilirsiniz, isteyin. Bu doğrultuda Atölye, herkesin içerik yüklemesine açıktır. Diğer nitelikli çevirileriniz ve çalışmalarınız için hello@tabutmag.com adresiyle temas edebilirsiniz.

ÜST wpDiscuz
0
0
İçeriği beğendin mi? Değerlendir ya da yorum yaz.x
()
x
| Yanıtla